Thingkep Par Journal (Volume 2 )
Tlangtar 'Love Chin hill, Live in Chin hill ( Lairam )'
Editor Aan
Kan dawt tuk mi he sian lo cukmak in kan then tikah thinlung a fak i, kan celh lo tuk ah kan mang tiang in manh chih a si tawn.
1999 kum May thla 20 zaan lei caan cu ka caah philh awk a tha lo, kan chuahpi ka nau Van Bawi Hum nih hi vawlei cung in a kan liam tak ni a si. May thla 19 ni ah Dr. Hmuh Thang nih na nau hi Pathian kut lawng ah a um ko cang ti aa ka chimh hnu cun , zeitik thla ka nau nih aa kan liam tak lai ti ka ruah bu in, a thi ko ding tiah theih komi a pawng thut i a hma dawmh cu a har ko. A liam ko dingmi a pawng thut cu kan chungkhar caah cun chim a pit lung a dong ko. May 20 zaan lei ahcun a kan liam tak. Kan nih chung caah cun cu a zuun nih tu chun ni tiang a thih caan le a tuah phanh paoh ah kan lung a kan kuai ter peng ko, zei tik tiang a kan den rih lai ti kan thei kho rih lo. Thihnak hi minung dihlak nih kan i tuar pi cio mi a si ko.
Cun voi hnihnak chan nguh in ngaihchiatnak ka ton `hanmi cu UNHCR bomhnak in ramthumnak ah zei tik ton `han lai ti theih lo in a pem dingmi UN office ( zung ) i kan van thlah hna caan khi a si. Timh cia tein malaysia ram cu phanh ciao cu a si ko na in kan dawt tukmi kan chungle, kan tlaih chan tukmi kan lai hawi he van i `hen taktak lai kut tlaih cu tuar a har ko. Hi kan i `hennak hi pumsa le lungthin lawng in kan i `hen a si lo, kan semnak lairam he dawtmi chungkhar ( a hlei in a tar cangmi nu le pa ) a cheu hna le, miphun lai hawi he `hen a si tikah tuar a har khun ko. Cun miphun sinak in van ruah zong ah alan kha tang le cozah khat chung te ah lungkhat tein mah ram chungte ah cawl canghnak in cozah aphunphun tangah mipem thar sinak in chan vai thawk `han ding,, cun huam sam tein Lai sinak kha hlo in phanhnak miphun ah vai can dingmi ruah ahcun lung a fah tuk ah thlik chung tiang khi a he tlirh chih.
Voi khatnak kan tonmi thihnak cu el awk le hrial awk a `ha lomi a si. Voi hnihnak kan tonmi lung kuainak cu kanmah duh tein thimmi a si, kan nun rih ko caah nun `ian in kan tuarmi zun ngaihnak cu lung lomhnak tu in thlen khawh kan i zuam a herh ko cang. Miram dang cu mi ta a si ko le kan neihmi kan Lairam te kha kan lunglomhnak hmun ah kan ser a herh ko. Paw camnak a um lo tin kan kal takmi te kha ramdang kan phanhnak in siseh, ramchungah lai a hlum rih ko mi nih si seh , paw cawmnak atlingmi le a nuammi ram a si khawhnak hnga Lairam remh le ser hi Lai a simi paoh i kan rian lian bik cu a si.
Chokhlei Tacung
.........................
Pahnihnak Nun: Andrew Lungput
Lal Pek Lian
Lente celhnak ahhin pakhatnak si cu i tinh ciomi a si caah a dih-umnak in thazaang chuah le timhlamh a si zungzal. Asinain pakhatnak cu a tam bik ah phu hnihnak tam nih hmuh khawh a si lo. Tennis tuk a si zong ah, bawlungchuih a si zong ah final a kai cangmi hna kan zoh tik hna ah pakhatnak a hmu mi kan uar tuk lio hna ah pahnihnak a hmumi cu kan thang`hat bal theng hna lo. Pathumnak a hmumi hmanh khi mithmai a ngei deuhmi an lo. Pahnihnak hmuh cu pathumnak nakin a sang deuh ko nain lung aa hmuihning ahcun mithmai panh huaha lo in um a si. Aho ngaingai nih hnemhnak hmanh an tong lo.
Baibal ahhin a min a thang `ung lomi; thil pipa ngaingai a tuah `ungmi an um. Tahchunnak caah unau a simi Peter le Andrew kong hin kan hun zoh hmanh lai. Peter hi Bawi Jesuh a zultu hna lak ah cal lang minthang a si. Jesuh nih a biathli hmanh a ruah vemi pa a si. James le Johan he tiah Jesuh nih a bochan khunmi hna a si. Peter cu Andrew nakcun a min a thang hrim ko. Phundang in hun chim ahcun Peter hi pakhatnak dirhmun ah a dir kan ti ko hnga. Asinain Andrew cu pahnihnak dirhmun aa lakmi, mi nih theih lem lomi, a min a thang lo ngaimi a si. Baibal ahhin voi thum li vial khi a kong, catlang pakhat hmanh tling lo in an `ialmi kan rel khawh. A dirhmun hi pahnihnak ceo khi a si. Asinain Andrew nun hi duh a nung ngaingai. Cal lang a si lo zong ah a rian a tlolh lomi pa a si. A u pa Peter kha Jesuh sin ah a kalpi tu kha Andrew a si (Johan 1:41-42). Khrihfa lungput hi midang `hatnak tuah piak le midang ca i nun a rak si. Pakhatnak si kha hranhram in aa cuhmi a si lo in pahnihnak dirhmun (second-best position) in rian a tlolh lomi lungput kha khrihfa nun nih a kan cawnpiak.
Laimi kan mibu nunnak, kan zatlang nun le zumhnak in tuanbia kan `ialnak ahhin Andrew lungput hi kan uar ngai awk a si. Roling bia pakhat ahcun: 'Ramlak pangpar cu khuazei hmun paoh ah a par ngam (A wild flower can grow anywhere),' ti in kan rel khawh. Ramlak pangpar cu hling lak ah siseh, lungpi phen ah siseh, caw-ek lak ah siseh, ral `ha te in a `hang ngam i a par ngam ko. Cal lang a si le si lo kha biapi ah a ruat lo. Aa dawhnak kha khua zeika a umnak, a dirnak hmun paoh in a langhter ngam ko. Hihi Andrew lungput kha a si ve. Hi nunphung hi kan zatlang nun le kan zumhnak ah kan i `han pi khawh ve ahcun miphun lianngan kan si kho ve ko lai.
-------
A lang lomi Dingdi par
Rita Tial Meng
Teitu si a duh lomi an um hnga maw ! ka nu........
A sungmi si a duhmi ta , an um hnga tiin na ruat bal maw !
Zeizongza te a rak sung bal mi ka rak si tal ah.......ka lungduh tetal hi cu sung hlah ning law..... timi haak kauhnak te he ka rak si ve ko..ka nu ! ****
"Malaysia ahhin zei hen na rak tuah ve ka ti...Sui.."Khua ka van ruat ta.A ruang??? A ruang tampi an um lai ,si duh mi zong tampi a um lai, a tampi ..a tampi lai.....
"Zei hen nan rak tuah cio ve i, Kawi Hei," kan ni veve. Malaysia ram, lamthluan nganpi pakhat cung i Bus cung ah, anih le kei. Imbi CCF biakinn ipumh dingah.............
******
Laitlang ah aa hmu bal, aa hngal bal kan si na loin, hi ramah anih le kei, pakhat le pakhat i kilveng in, pakhat le pakhat zawn i ruat in.
Ni 6 chung seh bang rian `uan.Thawngpang chiat i tlik le i thuh in kan baat len zongah..... Pathian ni i Laiholh te le Laihla te he Pathian thang`hat. Pumh dih in Lai dawr te ah Laimi he Lai Sabuti ei in Lai kong i ruah hi kan caah thazaang ah kan rak hman. Hi caan hi kan i ngaih bikmi caan zong a rak si........
Imbi i a caam ta mi zong an va um len lai. A buai ta ding zong an va um len lai. Mi a phunphun sining a phunphun in an um len ko lai. A nih le kei zong zanlei sang cun kan umnak lei ah kan kir ve te lai...
**********
Khuachung linh le sat he ralchanh in Bus aircon nih kikzirziar..Mit a ku lai bantuk. Kaa hngilh ko rua. Ka van i hlauh ahcun ka pum hrapcheu le ka lu hna cu a `ang chungah....
Phehthuh lo te, ning a zak ziar. A nih zong holh lo ring lo, dai zirziar in. Zeiruang ?????
Zing 8:00 am in zanlei tiang, a chel zan 12 :00 tiang rian `uannak lam ah, rian `uannak sehzung chungah. Kan tlung `i. Kan kal `i, kan ei `i.
Cu ti cun anih le kei, kan um `i deuhdeuh, kan i theithiam deuhdeuh, kan bia aa tlaak deuhdeuh. Cu ti cun, cu ti cun. A sunglawi tukmi duh dawtnak cu kan rak hmuh.
YYY
Duhnak nih a chuahpi mi haakkauhnak in ka khat. Pathian hmai, mipi hmai ah kutsih in khat le khat i `em`awn ding tiang mitthlam ah ka rak suai.
RRR
Zaankhat ...Cu zaan cu a ri...Zu..chep ko in a ri rua. Ka umnak khanki te ah a `hu ko.
"Nangmah hi kan hlen bal mi na si lo, kan hleng bal lo, Sui,"
"Kawi Hei,na ri tuk, tu zaan cu va `in rih law a `ha lai."
"Sui, kan hleng bal lo mu, kan duh tukmi, kan dawt tukmi na si." Zu a ri tuk ko nain a kaa in a chuakmi bia nih ka lung a hrin ter.
"Zei a si zongah tuzan cu va `in rih ko mu."
"Sui, na ngaih kan chiatter bal lo, na ngaihchiat lai ka duh lo, na ngaih kan chiatter bal lo..khah mu ,ziah nangmah tein Case na ngeih ve, Sui."
Ka bia a thei ti lo.A chim duh mi poh a chim ko cang. A pawng va kal in a kut te va tleih sual zong a duh ti lo.~ah lawng ka lungah a chuak ko cang.
Cu ti cun, a chim cia bia nawlh lengmang in, anih innki, kei `hutdan cungah khuadei tiang. Zinglei khua ceu zong thei ti hlah.A rak ka hlauh ceo in zahan kong lung a hung pem.~ha tein ka zoh. A ka zoh ve. Ngaih a chia lai bantuk mithmai. Lung a kuai lai bantuk mithmai he.
"Zahan na nolh lengmang mi bia kha zei dah an si ,kawi Hei," a lu aa khun.
"Laitlang ah ham cia mi ka ngei,Sui"
"Ka theih ko"
"Sui, ka duhmi,ka dawtmi cu nangmah hi na si"
"Ka theih ko kan ti cu"
"Nizan,um...nizan ah khan, lai lei nu le pa nih thlacamnak an rak tuah cang an ti"
"Nangmah nawl loin?"
"Ka kal hlan in an rak ham cangmi, a tu nupi caah kan in kuat lai an ti....zei a si zongah, Sui...kan duh, kan dawt, na ka duh, na ka dawt ve, keimah nih kaa thimmi cu nangmah hi na si, nangmah nawl si ko seh, Sui" a ti i a chuak ziar.
NO-NO
Nangmah nawl si ko seh a ti. Cu ni cu pathian ni a si nain biakinn kan phan kho ti lo. Lung kuainak le khuaruah tamnak he, lai lei thawng hlat in...inn khan chungah........
Amah sin lawng i ka chim balmi duhdawtnak bia hna. Amah sin lawng i ka langh sianmi duhdawtnak muisam hna. Kaa hngahhlang pi mi hmailei derh ding chungkhar hna.....
Duhnak le Raltuknak ah a dik le dik lo a um lo timi phungthlukbia hna .. lungah aa zel...
D
A caah an rak ham piak ciami nute. Nungak nu te, a tu a caah lai lei mipi theih in hal piak a si cangmi. Ngaknu nute nih...a tu ka duh tukmi tlangvalpa rak i ruahchan in mi pahnihthum zong a rak khirh ve hna nak kong. Nungak nute nih aa nun pi mi. A caan zeizat dah an rak dih in an rak liam ve. Keimah hlan in a sining zaate a lang in a rak pek ve cang nak kong....Ka tuak..tamtuk in ka tuak. Khua tamtuk in ka ruat sual rua . Zei a si zong ah.... nangmah nawl si ko seh ti a si.
Hi duhdawtnak hi ka nun pimi ka vawlei bite a rak si ve ko. Mit i chinh, hna i cheh, lung i hruhter in keimah nawl tiah ka ti lai maw?????
Phungthlukbia hna zong ah hin ka caah hman awk a rak `ha lomi an rak um cang kho men.....
Nungak nute ka kianh ti zong a rak si lo. Thil`ha ka tuah ti zong a rak si lo. Hi kong hi a theih hmanh maw an va theih te. Kawi Hei lungthin lila zongah duhdawtnak a tak ngei lotu zong maw ka va si te.......
Khuaruah awk ka ngei ti lo. Khua tamtuk in ruat ti duh hlah ning tiin...............
Thil cu a rak sining tein rak si dih cang ko seh. Keimah nawl si loin thil sining nawl tu rak si cang ko seh mu tiin....
Ka nu aw, a chel ahcun mu... sunghnak hna nih hin a lang lomi hmaizah upatnak hna an rak ngeih khawh ve men lai dah kaw!
4.11.2007
...................
Laimi le Ramdang Kuli Tuan
( September thla ta a peh )
Biak Tha Hnem
3.Pathian nih Hagar caah Zeidah a tuah?
Kan Bible ca cu el awk um lo in pa nih rak hruaimi chan le sining ah pa hna ruahnak in le an kut in a chuakmi a si ti cu kan theih cio dih mi a si. Can tampi ah khatlei kam lawng zoh tuk sualnak ah khatlei kam in tlamtlin lonak tete a um tawn theu. Abraham cu a zumhnak ah kan pa tiah pommi a si. Cun thimmi miphun hna hringsortu pa zong a si. Asinain Bible ca `ialtu hna nih Hagar tuanbia kong he pehtlai in Abraham hi a chiatnak an chim bal lo. Pathian thimmi a si caah a tuahmi poh hi a `ha ah ruah piak deuh a si. Kensky nih, “Israel miphun hna an phung ah salnu fa a si zong ah nu tak fa an si zong ah upa deuh mi poh cu a pa ro lethnih co phung a si,” a ti.1 A hman, a ngaingai ti ah cun Ishmael hi rocotu a si awk a si. A sinain a pa, Abraham nih ro a pek ti kan hmu lo. An phung a si ko mi kha an mah lila nih an buar ti hi a lang ngai. Cun Abraham hi amah nunnak humhak duh ruangah a nupi hmanh kha kan nu ti ngam loin Izipt siangpahrang inn ah a phakter tu a si (Gen 12:12ff). Cupin ah Hagar kong he pehtlai in annu nih tuah a timi poh a tuah `han hoi. Pa nih inn chung khurkhar rak hruaimi nunphung chungah a ummi an si ko nain annu tu nih nawl a ngeih. Hagar cu ih pi ding in a fial i a ih pi, cun Sarah nih fa a hun ngeih ve tik ah ka fa ro a chuh suallai thawl `han hna a ti `han i a fa le a nu pi a si ve ko mi cu a thawl `han hna(Gen 21:14). Fa le cung hmanhah dawtnak a ngei kho lomi a si. Cutluk dirhmun a si ko nain pa ca `ialtu hna nih Abraham cu Pathian a tihmi a sinak le Pathian thluachuah a hmumi a sinak lawngte langhter le `ial a si.
Khatlei kamah bia halnak a um kho ve mi cu ziah Pathian hi a dingmi Pathian a si tung ah cun salnu Hagar cungah teh dinnak in rian a `uan ve hnga lo ti hi a si. Hagar cu va a ngei bal ti a um lo caah nungak si dawh a si ko, ziah Pathian nih hin tlaihhrem a tuar ter? Ziah a min hmanh in kawh a ton lo? Ramcar lakah harsatnak a peetu hna a bawi le innchung in a zam lio ah zeiruang ahdah a luat deuh mi hmun tuah hruai lo in a hremtu a bawi le sinah a kirter `han hnga? Hagar tiah a min in kawh lo in zei caah dah Sarah salnu tiah Bawipa Vancung minih a kawh ve (Gen 16:8)?
A cunglei ah kan langhter cang bantuk in Pathian nih a ti tiah a kan chimtu hna hi pa ca`ialtu le pa editor an si ko. Pathian hi mirum lawng a bawm mi, mi van`hami hna sin lawngah a tangmi Pathian a si lai cu ka zum lo. Rosemary Radford Ruether nih a tining ah cun, “A lianngan tukmi Pathian kha a hme tukmi muisam, minung thluak le sining chung i khumh cu Pathian volhpamh a si,” a ti.2 A hman! Sertu Pathian cu a lianngan tukmi a si caah a sining ngaingai hi a sermi minung hna nih kan theikho thlu lai lo. Kan theihkhawh dihmi Pathian hei sisehlaw biakawk tlak zong a si fawn hnga lo. Thoknak zong a ngei lo mi le donghnak zong a ngei lo dingmi Pathian sining dihlak cu ser chommi le a hme tukmi minung thluak nih a tuak tan kho dih lo. Pathian nih a ti tiah a kan chimtu pa ca `ialtu hna nih an hmuhning Pathian a si ca tuah a si tiah ka zumh. Pa ca `ialtu nih an `ialmi Pathian cu Hagar harnak a ton cuahmah ko lio zong ah dai ten a um i a zoh sawh komi Pathian muisam a si. Hagar nih ka harnak a ka hmutu Pathian a si tiah Beer-la-hai-roi (Gen 16:14) min a pek . Hagar hi Biakam hlun chungah a hmasabik Pathian min peetu a si. Hi ruangah hin Trible3 nih cun Hagar hi theologian a si a ti phah.
Kan harnak chungah Pathian ai tel ko. Ahme tukmi minung thluaknih kan theih khawh rih lo bia tu a si lai. Pathian hi a um sawsawh mi Pathian a si hrimhrim lo. Kan mitthli a kan hnawttu le kan sinak a kan hrawmpitu a si ko.
Biadongh Nak
Hagar harnak tuanbia nih nihin laimi hna zong thil pathum a kan cawn piak tiah ka hmuh. Hagar bantukin nunnak pehnak caah harsatnak phunkip tangah laimi kan vahnak hi a si. Kan duh lo tukmi zong kan tong hna i kan tih tukmi zong kan pah thluahmah cang hna. Hi lio caanah kan philhlo awk a si mi cu kan sining ruangah nunnak pehnak caah chikhat harnak kan tuar taa mi a si ti lungput hi a si. Mi ramdangah midang nih zeitin an kan hmuh poh zong ah minih an kan hmuhning kan si thlu bal lo. Cu hnak cun kanmah nih zei tindah kan i ruah ti hi a biapi bikmi a si. Cu lungput kan thlau lo poh ah cun kan laimi kan dam ko lai tiah ka ruah. Kan umnak hmun cio ah kan `uanmi cu salrian zong a si tak men ko lai nain kan lungput ah sal kan si lo ding a biapi tuk. Pathian nih a kan dawtmi kan si ve. A kan thimmi miphun zong kan si ve. Kan vahvaihnak hi kan tlaunak ah si hram hlah seh. Vawlei caah meiceu le cite kan si a langh khunnak tu si ko seh. Kan harnak le a tu kan tonmi hi Pathian he a kan hlatter tu si hram hlah seh. Dawtmi hna he kan i `henlio ah dawtnak mitthli a rak luan bantuk in nikhatkhat cu kan ramah unau rual, chungkhar rual i tong hna in lomhnak mitthli a luan caan a phan `han ve ko lai. Pathian nih a kan um pi ko.
...............
Pa le fa dawtnak
Lal Thang Lian
Patling , pa, dir hmun i a dir ngammi nih fa le an dawtnak hna cu thinlung le ruahnak ai komhmi dawtnak in an dawt hna. Thinlung dawtnak le ruahnak dawtnak cu zeihme ai dang nan ti lai. A rak i dang ngai, Greek mifim hna nih cun minung hi ai ralchan ngaimi thil pahnih kar lakah kan um, kan nung an ti. Cucu thin lung le ruahnak an si. Thinlung le ruahnak ai khah caan zong a um ve ko. Asinain a tam u cu ral chan in a kalmi an si. Kan ruah i a `ha ti kan theih ko mi kan tuah duh lo caan a um. A `ha lo tiah kanruahmi tuah kan duh caan a um fawn. Zeiruangah ruahnak nih a `ha a timi kha kan duhnak thinlung nih tuah a duh lo ruang ah kan tuah kho lo. Kan ruahnak nih a `ha lo tiah a ti ko mi kan tuah cu kan duhnak thinlung nih a tei caah a si. Kuak zu pa nih kuah zuk lo a duh ngai ko nain a duhnak thinlung kha a tei kawh lo caah khuak kha a zuk.
Cu ai ralchanmi pahnih karlak cun pa nih hin fa le an kan dawt. A pa nih a fa a dawt cuhmahmi zei ruang ahdah a tuk a velh? Asik? A pa nih a fa caah hmailei kong a ruah piak ruang ah thil sual a si, tuah ti hlah seh ti a duh ruang ah a dawttukmi a siang na loin a velh, a sik. Cu bantuk pa le dawtnak cu fale caah a sung lawi ngaimi a si. Acheu pa le ve nih cun a fapa a dawttuk caah a vel siang lo. A si siang lo. Cu bantuk dawtnak cu hmailei a fa caah ruahchan nak a ngeih piak lo khi a si.
Ka pa nih a ka dawt biknak tiah ka ruahmi cu, ka ngakchiat lio tang ( 5) hrawng ka cawn lioah kan inn cungdot thlalangawng hramah ka `hu i khua cuanh pah in khuakte cu ka pak hliai mai. Mui hualham te a si i ka pa cu ram a vaihnak in a hung tlung i, a rak ka hmuh ziar. Ka pa cu kei nih cun ka hmu lo. Cu ah cun ka pa nih ka min fakbak in a van ka auh. Ka lau i leklak ka kuak cu ka hmih, thlalang awng cun ka hlonh , ka pa sinah cun ka vang tli. Cokaa innkaa hram ah a meithal cu a tun i, fung a kawl cawlh. Fung cu a van lak pah in ra a ka ti, a hmai ah cun ka dir. Ziah kuak na zuk a ka ti. . Kai pheh i ka zu lo ka ti.
“ Atu i inn cung thlalang awng hram i a `humi kha nangmah na si maw? Na si ko ahcun nangmh na si ko kan hmuh ko,” tiah a ka ti, kai pheh kho ti lo. Ka zuk ko ti zong ka ti ngam lo, ka zu lo ti zong ka chim ngam ti lo. Na zuk lonak lih in van i pheh rih a ka ti. Chim awk ka thei lo i ka lu ka suk. Na zuk komi ka zu lo na ti ruangah a ti i ka thaphet ah voihnih aa ka tuk. Kuak na zuk raungah a ti i voikhat a ka tuk `han. Ka lungthli tein amah vial nih a zuk komi tiah ka ruah lio ah kuak zuk hi a `hami sisehlaw kan fial hnga. Na pa keimah nih a `ha lo ti ka thei ko nain kai let khawh lo caah a si. A zumi nih “ A`ha lo kan ti raungah kan khapnak a si,” a ti. Hmailei kong aa ka ruah piak raungah atu tiang kuak zu loin ka um.
Ka pa nih caan tlawmpal hmun khat i kan um ahcun nun hi a ka chimh peng. Ka no lio ahcun sik ah ka rak ruah i ka rak rem lo. A pawng um hi kai harh ngai. Ka pa hi ka `ih. A ka dawt ti ka hngalh caah ka dawt ngai ve. Kaa bochan ngai. Ka pa cu ka dawt caah a pawng um kai harh ngai na cun a bia ngaih piak le zulh kai zuam i cucu ka pa ka lomhter khawhnak cu a si ve. Ka pa hi catang ngei a si lo. Mifim tuk zong asi lem lo nain a ruahnak nih a thinlung hi ai tei khotu pakhat a si caah miral `ha, mi caah bia chim kho bantukin a dir kho. Mihar ah dar al an ti bantukin mi an umlo ahcun dar al a si kho ve.
Ka hung upa i cozah rian ka `uannak le ka bawi le he i biak chawnhnak ahhin ka pa i a rak chimmi bia tete le a thinlung put pakhat hnih te kai lak khawhmi nih a ka bawnh ngai. Cu caah ka rian `uannak ah miphun dang bawi tampi nih an ka dawt. A ka rem lomi hmanh nih a donghnak ahcun bomh an ka hal i ka bomh hna caan zong a um ve phahnak a si. Ka pa bia hi tuah kai zuam peng, ka pa duh ning nun hi kai zuam peng , ka nunning zong ahhin ka pa i a rak ka cawn piakmi le a rak ka chimh hrinmi nih hin ka nunnak ah a chia a `ha tampi aa ka thleidan ter kawh. Cu caah “ Ka pa nih aa ka dawtnak hi a sungtuk hringhran” ti dah lo cu ka pa ka dawt khawhnak zei dang a um lo. Hihi ka pa le kei kar i kan i dawtnak cu a si.
........
Kan Miphun Hawi
“ BAWM ” Kong
Salai Khua Hup
Chin miphun hi Tuluk ram in a hong tum mi kan si t ihi Chin tuanbia tialtu pawl nih an chimmi hi kan theih tawn. Chin mi hi (65) miphun um in ruah a si. Cu hna lakah miphun kong dothlatnak tete a um lengmang tikah Bawm miphun zong hi kan hmu bal tuk hna na loin Laimi an si ve ti hi hnatlaknak ngeih a si. Bawm miphun hi Chin miphun fatete hna lakah miphun pakhat tluk in pom a si tikah Zahau, Sunthla le Hakha miphun a ngeitu miphun fate an si ti hi ruahnak a um. Laitlang in an i thial lengmang tikah Bangladesh ram, Chittagong ram tlangthluang i an va um hi zabu 17 hrawng ah an phan lai tiah an zumh. Laitlang in umnak hmun reprai ngei lo le hmunkhat ah caan saupi um thai loin humhimnak le pawcawm kawl lengmang nak he mi ramdang, atu an umnak hi phak dawh an si. Mirang chanreltu pawl hna nih 1810 hrawng in an i thawk theu lai tiah an zumh.
Kum1984 ah Clanence Moloney nih a ca `ial mi chungah Bawm miphun hi 8000 hrawng an si lai tiah a `ial. 1981 kum ah Bawm miphun kong a hlathlaitu pa Verena Reichle nih a chim ning ahcun Bawm -Zo hi miphun fate an si i khua (45) an um tiah a `ial, 1860 hrawng ah atu an umnak hmun hi an phan a ti ve. Kum 1965 ah S.L. Pardo le Ms. Piang Lei Sung hna bawmhnak thawngin H. J. Spielmann (Ph.D, Thesis) nih a `ial ning ahcun 1830 hrawng ah Laitlang in nitlak lei India ram, Lakher hmun an hei tan i, a tu an umnak hmun ah an um, Bawm khua (58) hi Chittagong tlangthluan ah an um tiah a `ial ve. Bawm miphun 80% renglo nih an ca hi an `ial pinah an rel khawh, zarhpini ah hngakchia hna caah Sunday Service hi Ca le holh cawnnak an ngeihnak zong kha a `ial chih.1894 lio ah Siangbawi Rev. J.H. Lorrain le Rev. F.W. Sandge ( American mission) nih ca `ial dan an chimh hna. 1956 tiang hi Khrifa hlabu le Mizo baibal an hmang. 1956 le 1977 kar hrawngah anmah ca le holh in hla cauk le Baibal an hun ngei.
Bawm miphun kong he pehtlai in Laitlang in Bangadesh ah an kal ning le an thutdir ning hi ka hmuh ve ning hna ka hun langhter ta ve lai. Pu Ngun To nih Lt. Colonel J. Shakespear ca `ialmi chungin a hun lak i, Laimi hlan ah Laitlang i a rak pha hmasa miphun hna cu Bawmzo, Cakma, Lushai, Mara, Mikir an rak si tiah a `ial, kaa lunghmuih deuh lo. Lai miphun chungin aa pehtlai lomi le aa dangdeuhmi ka lawhter deuh vak. Laimi an si ko ti hi ka zumh hna. Laimi chung in rak chuak hna sehlaw ti hi fakdeuh in hun langhter ka duh. Tahchunhnak ah zu-nenhnak khi mangkhawng hei ti te hna, meicum/ meicung iai thlaimi cumtiing/tum`ing te hna khi kan auh ning ai khatnak a tam pi. A dangdang kan holh he aa khat mi thil tampi an um. Bia zong kan i ruah kho. An holh hi an cawh pawlh thlu pah ve cang. Falam holh deng, Hrianghnang holh le Khualhring tlang holh hna an cawh. Cun, Zahnaktlang holh zong aa tel fawn. Mizo holh zong aa tel len. Van ruahdamh pah ve ahcun, Falam peng in Rulbu, Hrianghnan hrawng in khualhring tlang ah, Vanzangtlang in Zahnak tlang hei tan pah hna sehlaw an holh zoh in ka lawhter. Cun, Mizoram zeimawzat hmun in Lakher hmunhma hei tan thluahmah hna seh, a donghnak ah Bangladesh ram atu an umnak khi phanh dawh an lo ngai ka ti. Hakha le Thantlang peng hmanh ah holh aa thei lomi hmanh pei kan um fam cu. Holh hi cu kan i dannak cu a um len ding a si ko tiah ka ruah. Kan Laiholh te he aa lawhnak a tampi caah Laimi chung bak an si ko ti hi fianter deuh ka duh. An rak kalning tu cu thil sining nih a ngeih ve `heu lai dah. Ka hawi le Zuam Sang Sailuk le German Sailuk sin in bia kan i ruahmi chungah an holh hi 35% hrawng hi kan i khat. Laimi kan si an i ti bak ko. Anmah chim ning ahcun milu (20000) hrawng kan si ve cang lai tiah an zumh. Laimi chungin Bawm kong a hlathlaitu pa, Cung Bik Ling nih Seihnam biaruahnak ah milu (15000) hrawng an um lai tiah a zumh ve hna. Bawm pawl hi 15000 in 20000 kar hrawng an si lai tinak a si. An lungthin put le an sining hi kan i lo ngai te. A komh zong an nuam ngai. Ka van hlat taktak ah kanmah laimi phun an si, Bawm ram phan saya Hniar Ling zong nih Bawm kan unau hna he an i ton ning le an thut dir an um tu ning a chim tikah kan unau an si hrim hrim ko ti ah aa ka chim. Cu caah Bawm miphun hi ramleng ummi kan laimi phun an si, an umnak cu laitlang nitlak thlanglei Bangaladesk ram le mizoram ri ah an um. Lai kong chim tikah Bawm miphun hi telh chih peng an herh, mahte in laimi nih kan kong kan tawlrel khawhnak nawl kan neih tikah kan hlam hna ding kan thinlung ah kan i ken peng ding a si te lai.
(Ch: S. L. Pardo le Zir Kung Shahu nih, “The Bawms, Forest Wardering Tribe of Chittagong Hill Tracts” le “Lai Miphun Thawhkehnak le Khuatlaknak” timi Pu Ngun To tialmi cauk chung in hun khomh chinmi an si.)
..............
Daithlan kar te ah loh bak
Jimmy Ling
Mizeihmanh kan si ah zungzal ralrin peng cu a har ko.Kan I ralrin peng khawh lo ruangah kan ruah loin thil har kan tong i mualpho in kan um tawn. Malaysia ko ah daithlan le i ralrin lo hi a fak khun rua tiah ka ruah. Kan i ruah lo caanah an Rela le palik, damiah le mi fir pawl he kan i ton a tam hring hran, cu i ral rin lo caan te i tonnak ah cun fak tuk in sungh le zatlak kan ton tawn hi cu zapi hngalh a si. Phaisa in kan sungh pin ah thong tlak le taksa fahnak phunphun kan ing i kan nun nak a liam tiang kan tuar tawn. A vapoi tuk ram chung mi si ve lo pin i mi daithlang si cu.
Cu pin ah atu veikhat te hi cu ti ve ko ning, hawi zong nih an ti pah cio ko, pastor zeimaw hmanh nih a herhnak ah cun a tawngmi an um ko, a pawi tuk lem lai lo…ti in kan mah te thazaang kan van i pe. Kan van ti ngai ngai ah cun ai laklawh ti phun khin a zaa ti cu kan thei nemmam ti lo. Kan ti deuh kan kaa athaw deuh, kan bialungduh a chuak deuh, hawi lak ah a thawng bik le a thiam bik, a hngal cem le a fim khun ah kan hong cang. Cu cangkaa cun a ho bia hmanh ngai duh ti lo in kan mah bialawng bia ah kan van ruah ai…Cu ti a ruat cio mi nih cun aho cu dah an kianh ti hnga, nang mah maw! Na duh tak maw? Ti in khuazei kaa um set zong theih ti lo, Fimhring i `ih tukmi hmanh.. Aw! Nangmah hme maw…van ti ngam,cakei hmanh a kian hnga lo phun khin lam kal. Cu ti zei khua ruat kho lo van si hnu ah cun Rangngai i a tli-mi motor/saikel nih cun a kan hrial manh ti lo, Elaw! Kan ti manh khi kan donghnak a si tawn ko. Sorry ti khawh zong a si ti lo. Nun lio ah angki zal senh phaisa a ngei lo mi zong nih kan dongh ni ah cun RM - 5000 hrawng dih in thlah kan si.
Lungfim lo i kan um hnu ah cun kan ral a`ha tuk. AIDS zawtnak zong zei ah kan rel ti lo. Na ngamh ah cun hong ca…kei cu kan ngamh bak hih! Pasal ciopei kan si cu, ka thih le na thi ve bak la…ti in kan nunnak tiang man kan ngeihter kho ti lo. Cu caah chikkhat te, tikur awm dai kar nuamh duh ah fawite le daithlang ngai in kan pum kan nuamhter. Kan van i lim i kan lung a van fim khin cun, Ah! Apoi tuk e ti in let `han awk le hnawh `han awk zong a`ha ti lo, cu vial cun kan donghnak a si ai. Kanmah lawng si rih lo in kan nupi le kan va le kan fale tiang harnak ngan pi cu RO ah kan chiah piak hna. Kan tuahmi thil poh ah lung fimte le ralring te'n um khawh ah cun mualpho a tlawm ngai ding khi a si. kan mual apho tawnnak cu lungfim lo (Abnormal) i kan um/nun ruangah a si bik tawn. Kan si ding nak in kan luan hnu ah cun damiah le mifir kut phak zong a fawi tuk cang. Zei huaha lo te ah kan lu a kuai, kan thi a luang, vei zeizat khi dek kan hngalh bal hna lomi nih sizung hna an kan phak pi tawn. Minung cu Bible nih a thi ding kan si kha a fianter ko. Kan thih tik beltel ah ningcang lo tuk le dawh lo tuk thih hi Pathian hnatlak a si kan ti kho hnga maw? ..Ki dawh tuk angei mi Nengpi cu mi nih a ki dawh an fak piak i ai lunghmuih tuk lio ah sakap pa arat i a pel kha a theih tik ah ralrin lo in atlik ruangah zunhri nih a ki cu angerh i a luat kho ti lo. Daithlan karte ah anun nak a liam.
..........
Thingkep Chumtual bia ruahnak
Lian : Kha, hong `hu `han ne u. Kan i ngaih dawn ah bia lungduh kan i ceih hna lai.
Sui ; Nan bia ngaih ka duh ve law daw hawh kan pa ka van zulh ve cu, kai tel kho ve lai maw?
Bawi : Nan rat ve kan duh tuk, cun nan nau nu , nu Iang ai tel le a `ha chin chin. Tu tan cu zei ruang ah thla lai nu nih mi phun dang tu nan uar deuh hna ti teh kan ceih ko lai, sui sui.
Cung: Cu bak, tu chun cu kan ceih hna lai. Ruah awk taktak a si, Laitlang kan um lio ah le miphun dang, a tu cu kan mah te in kan ram ca ah rian kan `uan lai, ram chung um kan hluam ti lo, kan si a fak tuk, ram dang ah pem cang usi kan ti zong ah ka far le pawl nih cun miphun dang pa `heu an kan thim tak, ruah ah lung cu a fak ko.
Sang : A si hrim, kan lainu cu lung rep ngei lo leng taktak an si ko, atu ram leng le bang ahcun atung he a leng he miphun dang `ang pei an pom cuahmah ko hi. Kan miphun ning in lung rawk kan si ko. Nu Sui nang teh nan pa na kal tak lai maw? he he, van in capo ko ning law.
Sui : Nan kan ti ah ti awk tak cu kan si fawm, asinain nanmah pa pawl nih cun daw kaw ram chung in ram kan `han cho ter lai ti lo in, nan kan pempi le pu Kio hla bang ramdang nun cu nan kan cawn pi cu. Lairam te ah cun laiphung nih an kan tlaih ko rih. Hi ti ruah sawh ah cun nu pawl lung hna neih lo ah a cang men lai, kan dir hmun ah pa nih van i dir ter hmanh u, Imbi pumh chuak khawh hnu pa pawl nan zu ritning van i tuak ve hmanh u, cun ramthumnak ( US, Canada, ….. tbt ) zong ah lam i rilh ko tiang a dingmi, cun ar inn ah a thli tein a kal tawnmi, neihmi ti ah RM. 50/- hmanh kut cung a tang bal lomi van vat ding cu a har ve ngai, laipa hi lainu si u law zei nan si hlei lo men lai.
Lian: A si na van chimmi cu nu Sui, ka van ruat ve tawn, kan in `hit hna hlan zong ah din nupi neih hnu zong ah din, neihmi zei hmanh nei lo cu a poi pah ve e, asinain kan lainu a tam u nih cun an nungak lio ah a ding lomi cu an tling lo, pa si ah a caan tete ah cun din ding an timi cu a taktak ah a si kho rua lo mu. Iangte, nang teh zei tin thla malaysia na phanh hnu ah zu ding val maw, mi fel hme na uar deuh hna.
Iang: A ruah awk ka thei lo, tlangval ka nei ve rih lo le.
Iap: Daidai, ramleng phanh hnu ahcun hngakchia hmanh an nu ngak ko cu, na chim duh lo zong a si le kan let huam lo ti ko, si ko lo maw? Vawlei cung thil sining kan chim hna lai, minung kip nih sex ( nu va si nak ), power ( nawl neihnak ) le property ( chawva ) hi kan duh bik, a hlei in sex hi kan duh bik. Cu ka chim duhnak cu Lainu nih miphun dang sin ah cun duh paoh in kan um ngam ti ruahnak le lungput ruang ah miphung dang an duh deuhnak hna a si, miphun dang pa cu sex voi khat tuahnak ding ah an neih chiah he an awkaa he an i siang, cu tikah kan lainu nih an i zumh sual. Cun neih chiah lei le power lei ah cun Jimmy Ling ca `ial ning in kan chim ah cun caw commette hmanh ah thim awk thlak lo in kan si a fak, kan nau ta, cu ca ah lainu nih miphun dang cu an vat chin leng mang ko lai. Vel hle te kha a ngeih lainu nih an duh khun, miphun dang cu an uar khunnak a si rua ka ti.
Sui : Laipa le lainu na kan nek tuk deuh rua, na ruah ning hi a si thlu hnga maw? Zumh awk tlak te in nan si fah bu zong ah lai pa nih kan nun piak u law, mah laipa cu kan in vat ko hna hnga, mah nu hrin holh tein va le he bia ruah le inn chungkhar `ha ser cu kan duh bik ko.Van tuak ve hmanh, lai pa cu phuan zong nan hmang, kan pa nih ka ngai thiam seh law, Malaysia ka honnak ah (Thailand ram lei in) tang lam in har em em in a van ka cah, ka hong phanh ah cun tlunka hni puan cawknak cu van chim lo, ei din ding hmanh cham bau in a rak um, a cu hnak in ka celh lo bik mi cu mi leng khan bak i zaan khatnak kan nu va kan van i tonnak a hram kan thok cu zei tik hmanh ah ka philh kho lai lo, zei dang a si khawh lo hmanh ah tlun zaan le a thei zaan tal hi cu nu pi cahmi paoh nih cun hotel te ah kan riah pi kho hna seh law nu ca ah cun a nuam bik ding a si ko, kan lo ko lung pei a dong tuk cu. Cupin i anmah neihmi in pei an kan cah kan ti lio ah a ba in thit kan rak si kan van i theih ahcun thla chiat ruah lo a fawi te.
Lian: Cu na chimmi cu a si bakmi zong a si, laipa nih kan tuah bak ding a si. Hi kong ah pa nih el awk kan in nei lo, hal `han kan duhmi cu miphun dang pa he nan i komh tikah zei ruang ah thla nan lung a tlin khawh, cun lai pa nih miphung dang he kan i umh set lo, na ruah ning van kan chim law ka duh ko.
Sui : Na ka hal cu teh, kei zong hi college ka kai lio ah ka rak lo deng mang ve, a si na in ramdang parsel cah arak lar mi nih a tu kan pa hi ka vatmi a si. Miphung dang pa hi lai nu nih kan tlaih channak hna cu a pakhat nak ah nu pawl kan lung tlin tiang kan duhnak an kan zulh khawh, cun nu kan ruahnak ah nu tang ah ai dor pengmi an si nak an langhter, cun khoika paoh ah aa ka dawt peng lai ti zumh awk te in hlen an thiam, cun nu zong pa zong nih awrmi thianghlim tein hrut eih le din ei an thim, chawva kong ah cun lai nu chim hlah, mi zei nu paoh nih an duh dihmi a si. Laipa nih miphun dang nu he nan i thit khawh lonak cu nu duhnak theih le tlin ter i zuam hmasat loin nan mah duhnak tu kha nan langh ter hmasa hna, cun nan lung chung ah kan si a faktuk ti in nan mah le nan mah nan i phaih le laipa nih miphun dang cu a komh cu chim lo, a sah hmanh nan sah bal lo nak hna a si ti ah ka ruah.
Pek : si ah lai nungak kong kan ceih dih na loin lai nutung kong ah kal hna u si ca. Pa cu" pa le uico" ti kan si ko na in, ramleng chuak nutung hna hi "nu le vokpi phawl" ti awk in kan um ve ne hnga? Ruah a herh cang rua ka ti. Laitlang kan sifah caan hmanh ah `ha tein kan i dawt khawh ko ah hi ka ramdang a awl deuh ti ruahnak hmun ah nu le va kar ah zumh lonak le `hennak atam chin leng mang ? Van ruat ve hnih u.
Cung: Laimi nih a phun phun cun kan chim men ko lai, a si nain mi ramdang kan phanh tikah kha ram nun in nun ding ti kan ruahnak ruang ah a si men ko lai, democracy a cheu chum lawng a si mi malaysia ram hmanh ah hi ti kan ruah ahcun a luat tukmi thlaikolawng democracy ram thumnak kan phanh ah cun zei thla kan lawh te lai ti cu cuanh hmanh cuanh ngam ding a si lo. Rawl ei ti din hngak hmanh in nu le va sinak awl deuh in a tuah ngammi ram khan phanh tik ah cun refugee lar in nu le va `hen le thlen cu a lar chawm ko lai , a tu zong ah kan van theih cuahmah ko cang hme cu.
Siang: He he …., lairam kan ser lai ti cu ai chim ngam ti ne lai maw? Ramdang in lai ram kan remh lai kan ti maw cu,…Second ( pahnihnak) Samarian miphun tu ah kan i cang te ko lai hi,
Lian :Kan bia le kan laiforum cun lairam remh tak ding cu kan lo pah fawn, ral chiat tuk le sifah celh lo in a zammi nih cun remh hlah e, ram remh tu tham cu an kaa in bia tampi an chim bal lo. Kah kan bia `hing ah kir `han sih law, lainu ramleng kan phanh in va he `hen kan ngamh tuknak cu ramdang nun phun a hlei le a hluat in kan uar, cun ei din thatnak ah cun thi le sa a thawng, cun pa upa tuk nih nupi kum 18 `hit kan hman, nu zong nih hlawhhlang i zuar ning in vaa kan ngei, cun nu le pa kan i khat ti lung put le awr thi hmim kan duh tuknak, pa nih chawva kan kawl khawh lo tuk ruang `heu ah kan i `hen kan i hmalnak bik cu a si ko. Kan bia inn lehthahnak a hman lomi ruang zong ah ai tel men ko lai, kan hram thawk in pei Pathian le mipi hmanh kan hlen ngam cu, biak inn i kan rak i kam mi bia le minthut te kha philh lo te nun cu a herh ko rua, then lonak ah cun.
Thang: Ka dua le kan nu lawng nan nawn nawk le chim ve cang ning. Ka ruah ve ning ah nu zong pa zong kan i `hen cemnak cu pakhat le pakhat cungah dawtnak tak kan ti lai maw? Kawl in titsa kan timi kan neih hlan chung cu kan i then ko lai. Zei ruang kan ti ah cun hi thil ka tuah ahcun ka va le ka nupi caah a `ha lai lo ti ruat hmasa lo in mah pumsa duhnak tu hmasa kan chiah ahcun kan i `hen tuan har a si ko lai. Ka celh lo ngaimi cu ram dang pha kan phone kong ah hin a si, sifak zatkaa ( blue films ) hi a ho kan lai phone paoh ah a um le hi zoh hrat ahcun nu zong zei tin cun hme an i sum khawh lai. Ka ram te ah khan cun kan sifah ah kan mah te sifah, hi ram leng kan chuah hnu cun kan theih ballo mi zong kan thei, kan tuah le a poi ko.
Iap: Si hrim cu nupi le zong thin phan, va le zong thin phang in kan um cio ko hna hi, kan fa le nih zei thei lo tein an kan bochan ngai fawn, kan lai phung ai dawh tukmi te kha hlawt riangmaang in pu kio hla bang ram dang nun cawn cu a poi ko. Zei ti awk `ha, lung fah bu tu in kan nunnak cu hman thiam a herh ko cang rua lai. Kha kan i nuam cio ti rua lo, hmai zarh tu ah hi kaa hmun ( Bintang palace hmai restoran ) tu ah ka saduh thah le kan lungtang bia kan i ruah `han hna lai, chun ‘ha cio u.
Sui: Kha chun tha cio u. Iangte na upa cauk kha van keng law law, ve ne u si.
........
Bus Cung Si Vangh
Tinku ( SL )
BNi nih a lin, mi nih an tam
Thlan rim nih a nam,
Tleihnak nih a sang
Mah cu ah cun,
Ke chiahnak nih a `ha set loh
A ban tha rek in,
tleihnak cu a banh
A tung nih niam,
A thlan hri puak chuak
A hmai sen dih,
A kam aa seh
A ruahmi cu
Bus `um bak in
Kedan sangpi kai cawk bak lai tiah
Ha... ha.. ha.....
Hnabei seinak
Van ~ha Lian Thawng
Pakhat pa bawlung char an fial, cu pa cu kawltung kamte ah a dir peng caah a fialtu pa nih aa tuar ti lo i, ziah milai upa pi bawlung char fial i cu kal kawl kam lawng ah cun na dir peng tiah a ti. Cu pa nih a leh ve mi cu hika te hi ka hnabei a sei cem cu... tiah a leh.
..........
Pastor Hrulhhram
Lian Hei Cung
Kan lai holh ahhin hrulhhram ti cu a fiang ngaimi biafang a si, a tha ding in timh le tuah cu a si ko nain `ha tein le tlamtling tiang in tuah lomi khi a si, Hi pastor hrulhram `ialnak ding ah aa ka fialmi thil a um, Jalan Imbi Kuala Lumpur Malaysia i dor a tuahmi Chan Chan nu nih a chimmi pastor rawk ti a chim mi nih hi ca hi aa ka fial tu pakhat a si. Pastor kan kai ning a hman lo ruangah kan miphun kan mual a phonak kong `ial ka duh caan hi a sau nga cang, asinain zei tin dah `ialning law ti kai tuak khawh lomi cu Chan Chan nu bia nih aa ka `ialter.
Kan pa le David Van Bik te, Sang Awi, Sang Fen te cu an lungthin dihlak in Pastor rian an rak tuan tikah kan laitlangte kha an ceu ter bak ko. Hi kan pa le a chawngtu pastor hna zong hi Pathian duhnak in an van `uan ve tikah Lairam cu caan zei maw zat cu Khrifa hruaitu pastors hna ruang ah a `hangcho ko. Minung sinak ah thil `ha tuahtu hna nih an thil tuahmi a par an hon zun tikah min thannak nih a zulh cu vawlei cung phung a si ko. Cu min thannak an hmuhmi cu zapi nih co duh cio a si, kan nih laimi zong nih pastor `uan hi thil `ha bik ah ruah a si ve i socialist chan dongh 1990 hnu lei in paw cawmnak ruah ah bible sianginn kan kai. Pastor a cawngmi an tam tuk tikah `uannak ding i tinh a si ti lo . Cu nih a chuahpi mi cu ai daw chiahmah ko mi bu kan i then. Amin cu zumhning ah kan i dang kan ti ko nain a taktak cu pastor `uannak hmunhma kan rak tin lo ruang in kan i `hen tu a rak si, zei a thei lomi mipi tu ka kan `hek kan huatter dih hna.
Cu tin, bu kan i `hen nak ruangah rian `uannak a hong um deuhmi a lo nain kan i za thiam`hiam lo, bible ca cawn kan tam chin leng mang ko caah. Kan bible ca hlun chung zongah lih chim a duh lonak cu Pathian nih a langhter ko nain tang hra awng lomi zong nih awnnak kan lak i bible ca cu kan cawng. Cun a van i samh deuh chinchin `han i, biakinn hmanh a lam huam lomi kan fanau hna nih bible ca cu zu le nun zia rawk bu he an cawng chin lengmang.
Cawn lawng cawn ah cun `uannak hmun um lo he nun zia nih tlinh lo h e a hong si i, Pathian rian `uan ti lo in a ummi an tam deuh cang, cu tikah zeidang rian zong `uan an van i tim ve. Mirang ca an thiam deuh tinak lawng zoh in rian an van pek hna, an nunzia zoh an rak philh dim hna ai. Ziaza a rawk cangmi hrat cu an `uan kaa lawngah a `hami an lo i caan zei maw zat ah cun an hliah a hong lang. Pathian hmanh a si lo ning tiang in a duhnak tlinnak ah a hleng ngammi hrat nih cun zapi kan lung zong an fahter hna caan a hong chuak. Kan mah nih kan hruai ko kan timi hna lila kha kan caah phurh rit le in har ah an hong cang. ~hate le zumh awk tlak tein Pathian rian a `uanmi kan pastors te kha an min an chiat pi chih hna. Cu nih cun kan Pathian he kan i peh tlaihnak kan miphun chungah a chuah pi.
Kan zumh tukmi nih an kan deuh tikah kan tha a chiatter tawn bang, zumh awk tlak lo kan bible ca cawnnak ruangah laimi le Pathian kan i hlat. Kan ram ruangah ti in thian cu kan i chep men ko lai, kan ruah awk cu Deniel te Jospeh te hna zawng an caah tuar a har bik caan zong i Pathian nawl le dinnak an rak i thim ruang ah minthangmi le zumhawk tlak an si nak kha an co nak a si. Ester te Moses kha kan zoh hna lai, siangpahrang nupi si nak le siangpahrang inn chungah rocotu ding an si lio ah an miphun caah an i nuamhnak an kal tak ngam i, a nungmi Pathian kha an zulh ngam. Kan nih laimi zong nih kan ruah a cu ve ko cang. Pastor te nih pastor kan `uannak in kan din le kan fel a herh bantuk in pastor dir hmun kan si lonak hmun zong in Pathian nawl cu kan zulh a herh. Kan laimi mipi zong nih kan pastor te lawng zoh chunh lo in kan umnak le kan phanhnak cio in kan Pathian bia kan zulh le ding te in kan nun a herh ve.
Chang hrulh bang in kan hrulh thai sual lai cu ka phang ko, a si lo ning in bible ca kan cawnnak cha cun a si ning tein kan um sawhsawh kha a `ha deuh. Kan biaknak hi paw cawmnak lawngah ruat hna hlah u si. Nu le pa zong nih a zu din kan celh lo ruang men i bible ca cawnter cu a poi ko, kan fale lawng kan thah hna a si lo i kan miphun ning in kan thah khi a si. Hi bantuk in kan bible ca cawng a tam u nih an um tikah a fel tukmi kan pastor a cheu hna kha an chiat chuah pi chih hna, cu pastor an min a chiat hnu ah mipi nih Pathian zei rel lonak an neih i kan miphun ning in kan rawk. A hlan ah cun laimi nunzia cu Vakok in tah chunh a si nain tu chun ah Nganchem nunzia in kan nung, cu caah kan laimi alaan ah langak a si lo le nganchem va tu kan cuan ter awk a si.
Ram pakhat sernak ah bible ca cawn lawng hi a si lo, ca phun kip tu kha kan cawn awk a si. Kan miphun hrulh lak in bible ca kan cawnnak cha cun Pathian rian felte le dik te in a `uan dingmi lawng nih cawng cang hna seh law, a hrulh hram ding ai thei ko mi le mah awn lo ning in bible ca cawn ai timmi hna hi cu bible ca cawn kan i thawh awk a si ti lo. General knowlegde le mirang ca thiam duhnak men ah cun bible sianginn kai i thawh ding cu a si hrim lo. Pathian mithmai laimi nih kan zoh caan a za cang, a hrulh hrammi bible cacawng le pastor ah cun i cang hram ti hlah u si, a sining tein bible sianginn hi kai hna u sih law, cu a tak cawnnak le a thiangmi nun tu in lai mizapi kha lai pastors te nih kan hruai cang hna seh, a hmanmi lungput he bible ca cawng hna u sih tin....
.........
Ka Myself
Ciariang
Tang thum tang li kan kai lio ah cun kharte, kharlai, kharpi, camipuai chiar "My self " hi a chuak peng. Cucaah kan ciah cio. Atu cu ka upa cang. My self zong nih hna a ka hnawh ti lo, ka ciah fon ti lo. Upa pi caah mi zong a neng.
Kan holh ah " Mah hngal lo " ti ahcun fah sak tak a si. Mah kong mah nih chim hi mi a neng tuk. Mikong chim hi zaang a dam dom hoi. Mah hngalh hi a foi lo, kan mawh loh. Mi zeidah a si? Aho dah a si? ti hi kai ziak deuh. Thiam cem mi kha hoi hlan ah tonh a herh caah ka myself cu hi tin ka tongh tawp.
Keimah cu val ciriang ka si. Laimi ka si. Rung khua ka si. Malay ka phaknak kum 5 hrawng a si ve. UN ka ngah ve. Rian zong ka thiam i cat loin basic 50 hrawng in rian ka `uan peng tiah bia hram ka van domh. Ka sining taktak kha ka lu ka van i domh i a hong chuak.ramdang zongah caan sau nawn ka um ve cang i thil si ning zong kathei ve. Lai pasal hawi lak zong ah keimah ve. Ka hon nak leiba kai cham pin ah Hakha ah inn le ka nau pa ka lak.
Khua le peng tlang meeting kip ah bia hi a sau ki nawn in ka chim , magazine uk ( 1 ) rel ah mi fim ca rel ah kai chia. Ca ka relmi ah cu tin kha tin ka ti. Khua bawi le ohkathah ( hotu ) hna ti phun in ZBC GS le chin minister khi ka mit thlirh nawn ve. Malaysai kong, ram dang kong, laimi kong, hmailei kong thei le hngal bik ah kai chia.
Lailei phone chonh ah ting khat ka kuat ah cun ting nga man bia le hla he. Ka nu ka pa kei cu , cutin khatin nan ti lo ahcun ka ti hna. Phaisa 300 kai sanh ah cun ka bia ai dang. Rian hmanh peh tlai in a `uan lo pawl duh poh in bia chim ve hlah uh tiah ka den tawn hna. Nungak kip ka komh hna. Ka tuai hna. Pasal kai veng ve. Cu chin chap ah ramdang lan ding. Ramdang lanhpi a duhmi ti in kan khua nungak dawh cem. Pasal full mark bak.
Ka nu le pa zong nih tangka kuat lai lo phan ah Pa Lung Pa hniang ka ti hna kaw. Lai lei zongin full mark.
Lai lei ahcun nungak tlangval upa hna nih meeting aohnak ah frit an tum i cu frit thawng nih meeting a kan sawm tawn. Lailei mautam mangtaam frit thawng nih a van ka buai. Kan ram kan vawlei ZUU le ZU nih pawn chuah a kan timh cang.
Keimah cu lo thawh thing phurh in paw ai cawmmi Pu Raang le Pi Ngak in an fapa ciriang ka si. Kan pipu lo bua te kan rakto, mautam le mangtam nih nu le pau le nau dan piak cuahmah mi keimah, ramdang kalnak ah kan pipu ro le sa`il te ka pa nih a ka pawn piak i a za lomi a let cham ding in ka pa nih ai kam hnu ah an rak cawih mi phaisa he Malaysia phan mi ka si. Kan khua kan ram kan krifa bu i chun zaan in thla cam piakmi ka si kai hmuh ahcun ... hawi dang cu khua le rammi phun caah lu khawlo in an rak cawl caang.
Keimah bang tang thum li Myself zei thei loin a nolh lengmang mi nan um sual maw hawi le. Ka ning a ka zah tu ka Myself. ~hat lonak ah a ka hruai tu ka Myself, lam a ka phit tu ka Myself, i zoh seh ka ciah a hau cang.
Zoh hmanh, kan nunnak camipuai a nai cang. Ramdang zong lanh pi ngam ding le laitlang zong ah kir pi `han ngamding "Kan Myself " taktak `ial a hau lai,
.........
Malaysia Ram Ca Cawnning
Van Thang
Pre- University ( Form 6)
SPM, secondary an dih hnu in Form 6 cu kai a si. Form 6 ah hin phun 2 in `hen an si. Form 6 or the matriculation (pre-University ) ti a si. Hi Form 6 an kai hnu lawng ah College- University cu kai khawh an si. Form 6 ah hin STPM or MHSC grade ti in lak a si.( It’s British equivalent is the General Certificate of Education ‘A’ levels Examination or internationally, the Higher School Certificate). Form 6 ah lower 6 (Tingatan Enam Rendah) le Upper 6 (Tingatun Enam Atas) ti in a um hawi. Form 6 le matriculation ah English mark a ttha mi cu direct in college-university kai khawh an si cang. English mark a `ha lo mi bel te cu English kha an mah le tast` an tuah hna I an mah le level cio in kai ter tthan an si.
College-University an kai zawng ah an mah le lak duh mi majar cio ah khan Foundation kai khawh a sit than. An kai tik zawng ah an mah le duh mi kha i thim khawh a si. Bianaah Dr, Eng, Business, Eco hei ti ko uh sih. Na kai tik zawng ah course kai hlan ah na duh Foundation kai piak khawh an si. Tang cheu kai piak `han he khin aa lo pah. Foundation ah hin na cawn ding mi vial te kha (Base) a hram vial te an in chim dih lai. A `ha ngai. A cheu cathiam deuh cu an kai lem ve lo. Primary, Secondary le Matriculation llio ah English, Science le Math a thiam tuk cang mi caah cun a hau lem ti lo. Base an thiam dih cang caah.
College-University kai tik ah Foundation kai hnu in Diploma course (or) Direct in Degree level zawng in kai cawlh khawh a si. Diploma a kai mi caah Diploma Kum 2 kai hnu in Degree Second year level in peh tthan khawh a si. Degree direct a kai mi caah cun kum 3 chung ah Degree pek an si ve ko.
Master kai kan i timh tik ah (Hon) a hmu mi lawng kha kai khawh a si ti a si lem lo. Degree a hmu cia mi pauh nih kai khawh a si. Kan kum tu kha kum 25 a tling cia mi le a cung, cun work experience zawng kha `ha te in CV in `ial a si.
PSE Primary School Evalution
UPSR Ujian Pencapaian Sekohlah rendah
PTS Penilain Tahap Satu ( known as level One Evalution)
LCE Lower Certificate of Education
GCSE General Certificate of Secondary education
SPM Sijil Pelajaram Malaysia ( Formly known as Malysian Certificate of Education examination)
GCE General Certificate of Education
STPM Sajil Tingi Persekohlahan Malaysia
( Formly knwon as Malaysia Higher School Certificate examination)
.............
Fah Sak Awk Tlak
L.L.Muan
Lairam le laimiphun caah ti in do thlennak an rak thawk cuahmah lio ah khan a si. Kawl ralbawi pawl nih an rak chim, Lai tubung pawl cu hriamnam lak in kah an hau lai lo, zu kan zuar hnawh hna lai i an dih te ko lai an rak ti. Laimi thahnak le dohnak ah zu an hman.
Mirang zong nih vawlei cung kip tei kawhnak le dohnak ah hin MMM ( m pathum ) an rak hman. M pakhat nak cu [merchant] chaw leh chaw hrawlnak, pahnihnak cu [ missionary ] biaknak thlen, pathumnak cu [military ] ralkap hrialnam an si. Mah taktik, policy hi mi nih an theih khawh lo caah vawlei cung ram kip an tei dih hna i an uk khawh, a tu tiang an influence nak a si.
Zawng zer le ngau zer in a zermi kawl pawl nih mirang tactic phun kha an i lak ve i laimi phun thahnak le ci hmih khawhnak ah zu hi hrialnam tha bik ah an hman ve mi a si.Cu caah laimi nih zu an din khawhnak hnga ti in hmun tampi ah zu licence an pek hna i an zuar ter hna. Tah chunhnak ah Thantlang khua pakhat chung hmanh ah hmun [12] ah an rak zuar. khuate khua bawi paoh paoh zu by force in an rak zuar ter hna. Kan fa kan nau le, ram le miphun caah ai pemi CNA pawl phaknak le um kal nak a si lai timi hmun kip ah an rak zuar ter hna. An kan dawt bia a si hrimhrim lo, zu hi ding hna seh ri hna seh law, hrut hna seh mawlh hna seh ti kha an i tinhmi cu a si. Zu an rit le an mawlh hnu cu ka kah kan thah, kan tlaih te hna lai i an dih te ko lai ti kha an i tinh taktak cu a si.Kan pi le kan pu hna nih cun kawl ngian cu an rak theih ngai. An phungthluk hmanh ah kawl ngian ti an rak ngai dah kaw. Kan fanu le kan fapa hna nih cun kawl ngian hi maw nan theih kho ruam lo le a si hnga, nan awr nan i sum khawh lo dah a si hnga. Khuapi khuate in nu thlu lo pa thlu lo in, le bawi chia thlu lo in zu nan din nan rit dih hi lung cu a fak ko hih.
Kan miphun nih kan in bochan mi hna kan fale tampi cu kawl ngian nan theih lo a zual hma ngai ko.Zu nan din na rit ruang ah nunnak a liammi hman kan tam ko cang. Zu nan din nan rit ruang ah ramdang hmanh ah tlaih khih a tongmi, khua le ram le miphun nih kan tuar zong a tam ko cang. Cun zu nan rit ruangah chungkhar nih kan tuar caan, ning zah mual phonak, miphun zei rel lonak le nau tatnak, miphun do tla lo le hmuh sualnak, mihrut le miphun niam i hmuh le zoh chuknak kan ton hi a voi a tam a caan a sau ko cang. A tu tiang kan lung fim in kan ruat kho rih lo maw? Arpi tap na sahngar ni na ti phungthluk kan ngaih bantuk in nan nu le nan pa thinlung fak le miphun dang hmai khap lo in kan um le kan tah cuahmah lio ah kawl pawl cu tha nuam in an lam hi lungfah awk ah kan hngal kho rih lo maw? Kan miphun nih suttung bantukin kan in bochanmi thang thar fale vialte zu nan din nan rit hi awr sum khawh lo zu din ah kan in ruat hna lo. Kawl rap chiahmi nih an awh hna ti in kan ruah i dah khaw kan lung fah kan celh lo cu.
Ruat rih tuah hmanh, laimi tampi India ram le Malaysia ram ah an phan ti kawl pawl nih an theih i laimi umnak kam paoh ah zu rap an rak chiah. Zu dawr hi na hmu ko hna lo maw? Zu zuar hi kawl an si i hrut lak in zu dingmi hi Lai hrut kan si. Malaysia mi hna hi zu zong an zuar in an ding lo, ram khat mi nung tu hi zu in kan i do hna.
Har tuk le thin phang bu le thisen le thlan ti he nan kawlmi phaisa na chungkhar le na miphun sin phan lo in zu dawr na va thenh dih hi a fahsak awk nan hngal lo maw? Fahsak awk a tlakmi zu din zu rit hi ngol tuan hna cang u si law ram le miphun caah tu ah thazaang chuah a za cang lo maw?
.............
Kan Herhmi
Ni fa kan nunnak ah kan herh tung i mihmai ah kan tuah thiam tawn lomi thil tete a um. Cu thil nih kan ning a kan zahter caan tampi a um, cu thil pawl kan i palh than lo nak ding ah kan herhmi ti in kan van chuah than. Tu tan cu umtu thut to ning kong kan van langh ter lai.
1. Khuh khuh tik ah kaa i huh i khuh ding, mi lei hoih lo ding.
2. Ha hamh tikah kaa i huh ding.
3. Cil chak tikah tissue te he hnawm bomh ah chak ding.
4. Nih tih zong ah danglang in nih lo ding.
5. Ha thio tikah ka ngai thiam ti ah pawng kam ummi kha nawl ding.
6. Mi karlak bia ruah lio kal tik ah ka ngai thiam ti ding.
7. MI bia ruah lio ah bia hram thei loin i thlak lo ding.
9. Bus cung le mi tamnak ah phone na chonh tikah din deuh in chonh ding.
................
Lung lomhnak
Thingkeppar Journal chuahnak ah kan cafung lawng a za lo, mi zapi nih an rel khawhnak ding tiang in ai caan khawhnak ah computer a herh i, cu computer chung tialmi cu catlap chungah a van langh i mipi nih an rel khawhnak ah computer printer a herh. Cu a herhmi printer zei tin hme kan cawk lai tin lungre thei in kan ruah lio caan ah Pu Za Chawn Lian nih Thingkeppar Journal caah ti in printer a van kan thenh ( Hlut ) mi cung ah kan i lawmhnak cu hi cazual chung in kan van langhter. Thingkeppar Journal a hmunh chung cu Pu Za Chawn Lian kan in philh kho lai lo tin miphun le ca cungah na neihmi na dawtnak cu kan theih peng ko lai.
Thingkeppar Journal Committee
October, 2008
Kuala Lumpur, Malaysia
